Jak zmienić myślenie społeczne bez uciekania się do manipulacji, propagandy i reżimu autorytatywnego? Z pomocą przychodzi intrygująca koncepcja Okna Overtona. To dzięki niej społeczeństwo, w ramach określonego procesu i z zastosowaniem odpowiednich technik, jest gotowe akceptować rzeczy nieakceptowalne. Ta interesująca koncepcja ma szersze zastosowanie: w psychologii, kulturze, ekonomii i socjologii.
Kim był Overton?
Joseph Overton, z zawodu inżynier, urodził się na początku lat 60 XX wieku i pełnił stanowisko wiceprezesa Mackinac Center for Public Policy. W swojej pracy przyglądał się temu, jak opinia publiczna reaguje na różnego rodzaju poglądy, szczególnie te uznawane za skrajne, czy wręcz nielegalne. Overton przeszedł do historii jako twórca koncepcji opisującej, jak przekierować myślenie społeczeństwa, to znaczy, jak kwestię budzącą społeczny sprzeciw zmienić na kwestię absolutnie akceptowalną i legalną. Overton uważał, że wystarczy praca nad gronem odbiorców, aby radykalnie zmienić sposób myślenia społeczeństwa nawet dla tematów tabu.
Co to jest okno Overtona?
Okno Overtona, inaczej okno dyskursu, jest pionowym modelem etapów, przez które musi przejść społeczeństwo. Na górze listy umieścił restrykcyjne koncepcje, a na dole liberalne. Ta pionowa oś obejmuje spektrum poglądów politycznych:
- zabronionych
- radykalnych
- akceptowalnych
- rozsądnych
- popularnych
- legalnych
Według Overtona polityczna żywotność danych idei jest sprzężona z tym, czy mieszą się w owym oknie, nie od indywidualnych preferencji polityków. Powyższe stopnie pozwalają przejść koncepcji z zabronionej do legalnej. Co ciekawe, aby uniknąć skojarzeń z politycznym podziałem lewica-prawica, Overton stworzył swoje okno właśnie jako oś. Społeczeństwo musi po kolei przejść wzdłuż pięciu etapów, aby rzecz ekstremalnie zabroniona stała się całkowicie legalną.
Okno Overtona w praktyce
Jak zmienić szereg zasad uznawanych za politycznie nieakceptowalne w zasady powszechnie akceptowalne? Najpierw zaczynamy od poziomu zero, czyli do rzeczy zabronionej, którą opinia publiczna uważa za niedopuszczalną. Zachowanie niemoralne, obrzydliwe i niedorzeczne mogą stać się przedmiotem pracy naukowców. Można powiedzieć, że następuje oswojenie i opisywanie zjawiska, nie do pomyślenia w naszej kulturze, a występujące w innej.
Kiedy już zachowanie zabronione zyskuje stopień radykalnego (skrajnego czy też ekstremalnego), należy podsunąć społeczeństwu, aby zaczęło postrzegać zjawisko jako coś, co należy do innej kultury, więc trzeba podejść do niego tolerancyjnie. Tolerancja wiąże się przecież z wiedzą, a nikt nie chce wyjść na osobę niedouczoną.
W trzecim etapie pomysł akceptowalny można przekuć w rozsądny (sensowny). Pomysł przestał budzić większe emocje, a z czasem zyskuje zwolenników, natomiast ci, którzy mu się sprzeciwiają, zostają ocenieni jako skrajni radykałowie.
Kiedy już pomysł stał się sensowny, należy uczynić z niego temat rozmów w szeroko rozumianych mediach, programach telewizyjnych, filmach. Kwestia niegdyś kontrowersyjna, stopniowo przesuwa się coraz wyżej, zyskuję akceptację i zaczyna być propagowana jako coś pozytywnego.
W ostatnim etapie zjawisko zostaje usankcjonowane prawnie, a jego zwolennicy wchodzą na scenę polityczną i zaczynają forsować swoje idee, które z kolei trafiają do społeczeństwa. W pięciu etapach zmieniliśmy postrzeganie skrajności w coś akceptowalnego i legalnego.
Okno Overtona przykłady
Przykładem zastosowania idei Okna Overtona jest proces akceptacji związków homoseksualnych w Polsce. Dziś dzięki szerokiemu zainteresowaniu mediów nikogo nie dziwią już parady równości ani widok par osób tej samej płci na ulicy. Temat kilka dekad temu uważany za tabu został oswojony, zyskał status popularnego.
